This site is no longer maintained!!!

Please visit for the Stoffels Family: www.stoffelswebworld.com

For the Kollaard Family: https://sites.google.com/site/kollaardweb/

 

Dagboek uit 1895

Eduard Stoffels - eerste liefde, eerste kunst

 

Eduard Stoffels omstreeks 1890

foto: C.J.L. Vermeulen, Amsterdam

 

Vrijwel alles was al geordend en geruimd, op die laatste najaarsavond, in 1994.

 

E. Jan Stoffels, enig kind van Eduard Stoffels en Gerdine Hemink, was, vrijwel samen met zijn vrouw Adèle,
in dat voorjaar gestorven. Een kennis van hem, Karel J. Kienstra uit Amsterdam-Zuid, hield zich vele weken
bezig met Jans nalatenschap. Alles ging naar de veiling danwel naar het vuilnis. Enkele krenten in de pap,
van zuiver familiale waarde, schiftte Kienstra voor mij. Een moeizame, maar gewetensvol door hem uitgevoerde
procedure. Op het allerlaatst - de boedel zou de volgende dag of zeer spoedig hierna eindelijk weggevoerd
worden - rommelde Kienstra in een slotronde nog wat op de zolder van het sterfhuis van E. Jan Stoffels
aan de Patroclosstraat.

 

Toen deed hij zijn vondst.

Die leek zo onooglijk dat hij haar bijna op de grote hoop had geworpen.
Kienstra belde mij op om toch nog een laatste maal langs te komen. Hij had meteen het belang van zijn

ontdekking ingezien. Toen ik er was, zwaaide hij met een schriftje. 'Dit moest maar niet naar de

vuilnis, hè? Of je moet eerlijk zeggen dat je er geen belangstelling voor hebt'.

Dit laatste leek hij nog ernstig te menen ook.

 

Het schriftje bleek een autobiografietje annex dagboekje van Eduard Stoffels te zijn,

geschreven door de toen bijna eenentwintigjarige, in 1895. Geen loftrompet kan te luid klinken voor
Kienstra, want ik was en bleef er bijzonder blij mee. Tot dan toe had ik mijn levensverhaal van Eduard

gegrondvest op het levensbeschrijvinkje dat mijn grootvader Stoffels op zijn oude dag nog in zijn

'Geslachtsregister' uit zijn geheugen bijeengeschraapt had, door mij met allerlei verhalen van

familieleden aangevuld.

 

Kienstra's vondst leverde monnikenwerk op: mijn grootvaders feiten klopten wel, doch ik worstelde met een

veel aan vermoedens overgelaten volgorde: een vage tijdsorde in grootvaders tekst had mij eertijds

genoopt tot het doorhakken van knopen, waaromheen ik dan weer half los half vast, half gissend half passend,

moest voortborduren. Eduard zou zelf het gevoel bekropen moeten zijn een boek over zijn eigen leven

te lezen waarvan de bladzijden waren dooreengewaaid. Met name de jaren tussen zijn geboorte
en huwelijk moesten worden herzien.

 

Tegenslag bleef me niet bespaard.

Als eerste taak zag ik het in de computer zetten van de volledige, nauwgezet

weergegeven tekst van het dagboek, aangevuld met voetnoten. Tegen mijn jarenlange gewoonte in

alles, voltooid of niet, terstond af te drukken, had ik zulks ditmaal voor het eerst niet gedaan.

Ik was een heel eind op streek toen een donker aflopend geluid en een leegzakkend

scherm binnen enkele seconden een meltdown van de harde schijf begeleidden.

 

Al mijn werk was weg, en kwam niet meer terug.

In de jaren hierna kwam het er niet meer van. Aan het eind van 1999 begon ik in elk geval]

met de herschrijving van mijn letterlijk en figuurlijk gedateerde levensverhaal

van Eduard Stoffels - inmiddels weer ouderwets op de tijpmachine. Met zo'n beetje het gehele

dagboek van Eduard als citaat door de tekst heen gestrooid, dat wel.

 

In juni 2009 kreeg ik (en een inmiddels zoveelste computer) toch weer de geest:

heel het dagboek digitaal uitwerken en vastleggen. De uitkomst is hieronder te lezen.

 

In het dagboekje veel lief & leed: een kindertijd op de tjalk van vader en moeder,

jaren bij oom & tante in Elburg, schoolloopbaan (met enkele rake klappen), legerdienst

(niet altijd een pretje), grote liefde (met verwikkelingen), en eerste schreden in de

kunst (met neef Hendrik Hengeveld).
 

Frits Stoffels                                                                       december 1999/juni 2009

 

 

                                                                            1.

Dagboek van Eduard Stoffels.

~~~~~

Geboren 11 Maart 1874 op den Zeedijk¹ te Hoorn

uit de echtelieden Evert Jan Stoffels van

Elburg en Johanna Buis van Enkhuizen

Mijn vader was ten dien tijde zetschip

per op een kaasschuit van Hoorn op

Rotterdam, hetwelk een goed burger

bestaan opleverde. Na verloop van eeni.

ge jaren kocht mijn vader zelf een schip²,

op hetwelk moeder, mijn zuster³, (die een

jaar jonger als ik was) en ik hun intrek

                                   [doorgehaald: in]

namen, waar ik bleef tot ik bijna

5 jaar was; doch daar de tijd kwam

dat ik naar school moest, werd ik naar

mijns vaders broer⁴

     [doorgehaald: g]

                                         in Elburg, een

schoenmaker, gestuurd, waar ik op de

bewaarschool kwam tot mijn 6^e jaar.

Ik was op dien leeftijd, geloof ik,

niet een van de zoetste⁵, ten minste ik

liep nog al veel ransel⁶ en straf op

zoowel thuis als op school. Op mijn

6^e jaar kwam ik op de Christelijke

school van den heer de Beijl⁷, waar ik

 

 

2.

alhoewel een deugniet, toch goed leerde.

Bij dien Oom bleef ik tot mijn 9^e

jaar⁸, in welke tijd mijn vader zijn

schip had verkocht en in Amsterdam

in de Smaksteeg was gaan wonen, het

beroep uitoefenende van schuitenvoer,,

der. Daar mijn ouders nu aan de

wal woonden, kwam ik ook thuis en

werd hier op een stadschool, op de

Spuistraat geplaatst, met mijn zuster

Maria Johanna, die in Enkhuizen bij

mijn moeders moeder⁹ haar eerste jaren

had door gebracht. In de Smaksteeg

was een neef¹⁰ van Vaders zijde bij ons

in [de] kost, een schilder van beroep, met

wien ik graag mijn avonden mocht door,,

brengen, met teekenen en kladden¹¹.

Daar ons huis te klein werd

voor het gezin, toen alreeds 6 kinderen

in getal¹², buiten 3 kinderen die gestor,,

ven waren¹³, onder welke 1 verdronken

te Almelo op 2½ jarige leeftijd, verhuis,,

den wij naar de Jonkerstraat¹⁴. Daar

nu de Spuistraat te ver was, werd

 

                                                                         3.

ik overgeplaatst naar de Rapenburgerstr.

op school N⁰ 10 bij den heer Leonhardt¹⁵.

Ik leerde goed, doch was niet een

van de makste, tenminste op 12 jarigen

leeftijd kreeg ik ruzie met een jongen

die mij eens geducht afranselde, het,,

welk ik evenwel niet onbetaald liet.

Ten laatste haalde hij een touw uit

zijn zak, aan welks uiteinde een looden

ring was bevestigd met hetwelk hij

mij¹⁶ zoo'n geduchte slag op mijn hoofd

toebracht dat ik bewusteloos in een

zakte, waarna eenige burgers mij op,,

namen en brachten naar de Polikliniek

van D^r Berns op de Kadijk, waar

ik werd verbonden. Hiermede ben ik

8 weken thuis geweest en ben er geluk,,

kig noch al goed afgekomen, daar het

niet veel gescheeld had, of de hersens

waren er mede gemoeid geweest. Daar

ik toen 's avonds op een Fransche¹⁷ [ingevoegd: school] ging

kwam ik zooveel ten achter, dat ik

van die school afbleef, omdat mijn hoofd

te zwak was om het verlorene in te halen

 

4.      Op het school in de Rapenburgerstraat

ontving ik de eerste goede lessen in het

teekenen van den heer Schikkener, aan

wien ik veel te danken heb. Op dit

school bleef ik tot 27 Juli 1887¹⁸, waar

ik 2 prijzen en mijn loffelijk ontslag¹⁹ heb

verdiend*. Nu ging ik van de school en werd

bij een schilder, Kuijper, op de Singel ge,,

plaatst, waar ik f 0.75²⁰ in de week zou verdienen

en bleef daar 3 maanden, vanwaar ik bij

Winnubst, op de Egelantiersgracht, kwam

voor f 1.-²¹ in de week. In dien tijd was ik op

het teekenschool van Kunstambachten²² ge,,

komen, hetwelk den heer Haag²³, uit de

Spiegelstraat, een meubelfabrikant, voor

mijn betaalde²⁴, hetwelk dien heer 4 maal

voor mijn gedaan heeft, waarna ik hem

bedankte, daar ik toen zelf in de gelegen,,

heid was het te doen. Na bij Winnubst

1½ jaar gewerkt te hebben²⁵, kwam ik bij van
den Heuvel in de Focke Simonstraat voor

een loon van f 2.40²⁶ in de week. Bij dezen pa,,

troon²⁷ heb ik veel van het huisschilderen ge,,

leerd, tot hij later een Compagnon kreeg

 

[los aangetekend onderaan het blad:]

• En na 2 jaren, 27 September 1889, ontving ik na

[loopt door op volgende blad:]

loting een zilveren horloge en mijn mededinger een

getuigschrift.

 

Getuigschrift van Eduard, 21 juli 1887, school Amsterdam

 

                                                                                    5.

P. Kooij, een zeer goede man, van wien ik

wat penseelschrijven en houtschilderen leerde.

Vervolgens steeg mijn loon op f 0.06²⁸ per uur,

toen²⁹ ik eens moeite kreeg met van den Heuvel

waarvoor ik gedaan kreeg. In dien tijd wa,,

ren wij verhuisd naar de Ridderstraat 96³⁰

en nu zonder werk zijnde verzocht ik den

huisheer³¹ den voorgevel te mogen schilderen

voor de som van f 15.-. In de tweede week

na mijn ontslag kwam mijn maat, Piet de

Geus, mijn opzoeken, zeggende dat ik weer

bij van den Heuvel kon komen, hetwelk ik

deed, dewijl³² ik graaf met Kooij mocht

werken. Bij deze patroons bleef ik, tot er

iets voorviel, waarvoor ik bij hen vandaan

raakte. Daar van den Heuvel Khatoliek³³

was, was den 6ⁿ Januari natuurlijk een Heiligen

dag³⁴ voor hem, doch daar hij mij³⁵ nog nooit

had laten verzuimen³⁶ voor zulke dagen en

omdat er toen weinig werk zijnde, [hij] het wel deed,

viel dit weinig in mijn smaak en besloot

[ik] maar meteen wat anders te zoeken, daar

ik toch al lang van plan was het huisschil,,

deren te laten varen, om bij het porseleinschil,,

 

6.

deren te komen. Daar mijn neef, Hengeveld³⁷,

ook het porseleinschilderen had aanvaard, bij

de Heeren Estié³⁸ & de Vries in de Nieuwe -

Weteringstraat, verzocht ik dezen een goed woordje

voor mijn te doen, hetwelk gelukte en ik alzoo

den 11^en Januari 1891, mijn nieuwen werkkring

aanvaardde. Hier begon ik voor het loon

van 12 cts per uur te werken. Bij deze pa.

troons werkte een doofstomme, Michels, ge,,

naamd, een kranig bloemenschilder, van wien

ik door afkijken, veel geleerd heb. Daar het

mijn patroons in de Weteringstraat te klein

werd, lieten zij³⁹ een fabriek bouwen in de Wil,,

lemparkstraat, achter het Vondelspark. Hier

nu heb ik veel afwisseling⁴⁰ ondervonden, daar

die Estiè, een man was, die met alle winden

medewoei en daar er veel geld verdiend

werd ook veel verteerde. Het was verschrikke,,

lijk, zooals dien man met zijn geld omsprong:

zooals voor een gulden of 50 cts over een sloot

te laten springen, die achter het fabriek was

of je hoed te laten doorschieten met hagel

waarvoor je dan een nieuwe kreeg, op dien

voorwaarde, dat ge met deze⁴¹ stukke hoed

 

                                                                              7

naar huis zou loopen. Ook ben ik met dien

Estiè veel op jacht geweest, op welke dag hij

dan aardig wat geld stuk gooide. Bij dien

Estiè kreeg ik in den zomer van “92 mijn ont,,

slag, waarna ik probeerde dat werk voor

mijn zelf te maken en het dan te verkoopen;

doch daar het mij⁴² aan geld ontbrak om

vol te houden en tact om het aan te bieden

zoo ging ik mij, na 10 weken alzoo gescharreld

te hebben, bij den Heer Estiè weer aanbieden,

waar ik toen weer aan het werk werd gesteld

voor het loon van 14 cts per uur. In dien tijd

had Estiè zijn compagnon de Vries, die

een man van een geheel ander karakter was, er

uit gedrongen, de som van f 14000 in de

zaak achter latende, van welke hij nooit eén

cent heeft terug ⁴³ gezien. Daar de

zaak bij hem aardig aan het verloopen

was, zoo verkocht hij hem op 1 Januari '93.

aan den Heer Jager, een zijner beste klanten

waar we toen allen, behalve eén, die voor
zichzelf begon, kwamen te werken, op den

Binnen Amstel, op een Atelier, 96 treden

hoog. Hier nu kreeg ik het loon van 18 cts

 

8.

per uur, wat vervolgens steeg tot 20 – en later

tot 22 cts. Bij dezen patroon heb ik goed

geld verdiend, daar wij werk mede naar

huis kregen, dat op stuk ging en ik er vlug

mede over weg kon. Vervolgens waren wij

verhuisd naar de Schipperstraat 5⁴⁴, welk

huis grooter was, daar ons huisgezin al

tot 9 kinderen was gestegen⁴⁵ en mijn moe,,

ders moeder⁴⁶ ook bij ons thuis was, die
door een beroerte getroffen, bijna geheel

lam en sprakeloos was. Boven ons woonde

een weduwvrouw, die twee dochters had, waar.

van een, Antje Smit, mij bijzonder aantrok

en ik er op mijn manier mede aan het ver,,

keeren ging; doch daar dit meisje er in het

geheel niets van meende en mij later schan,,

delijk bedroog, zoo trok ik mij geheel van
haar af en ging maar weer met mijn twee
vrienden, Gerrit Throns en Klaas Volger

uit, met wien ik verscheidene jaren pleizierig

heb doorgebracht. Daar er bij den Heer Jager

ook nog twee jonggezellen, Moritz Werner en

Gerrit de Boois, waren, die thuiswerk had,,

den, zoo besloten wij gezamenlyk een Atelier

 

                                                                                   9.

te huren, in een dwars-gang van de Dirk
van Hasseltsteeg voor f 0.75 in de week. Hier
hebben wij een geheelen winter, 's avonds samen
[met] pleizier gewerkt. Eindelijk brak de maand
Januari van het jaar “93 aan, waarop ik mij
voor de Nationale militie⁴⁷ moest aangeven,

en in de maand October moest loten, waar,,

op ik het N⁰ 1576 trok en ik gezond van

lijf en leden zijnde, voor de dienst werd

aangewezen. Den 22^en Oct.. “93 deed⁴⁸ ik bij
D^s Ozinga⁴⁹ belijdenis des geloofs en werd alzoo

lid van de Oud Gereformeerde kerk te
Amsterdam. Ik had mij vooruit opgege,,

ven voor de Zeemilitie, doch den 7^en Maart

“94 werd ik bij het 2^e Regiment Vesting-

Artillerie 7^e Compagnie te Amsterdam

ingedeeld. Nu begon een geheel ander leven

voor mij⁵⁰, doch daar ik nog al in de flank

viel⁵¹ van den Sergeant-Majoor Sanders

en de korporaals Sanders en van Voperen

geraakte ik vlug door het zure heen, en

ging na verloop van 2 maanden, naar de

school tot opleiding van miliciën-korpo,,

raals⁵², waar ik na 3 maanden te hebben

 

10.

geleerd, mijn examen deed, op den 16^en en

17^en Augustus, waar ik door kwam, met

het N^o 3 van de school te hebben behaald

en alzoo den 20^en Augustus werd aange,,

steld, doch meteen over werd geplaatst, naar

de 9^e Comp^ie. te Naarden. Dit nu viel

niets in mijn geest⁵³, daar ik het hier lang

zoo goed niet had als in Amsterdam, behal,,

ve het eten dat hier beter is. Direct na

de overplaatsing ging ik naar Weesp op

maneuvres, waar wij zoowel bij nacht als

bij dag tegen een gewaanden vijand moesten

vechten. Doch dat vechten tegen een gewaanden

vijand beviel mij niet, temeer daar ik tegen

een echten – niet vijand – maar vriendin opliep

Het was den 30^en Augustus, op 's Konings⁵⁴ ver,,

jaardag, dat we feest hadden en we dus

's avonds vroeg uitmochten. Ik nu was van

plan 's avonds naar Amsterdam te gaan,

doch op het perron van het station komende

ontmoet[t]e ik daar een meisje, met welke

ik de vorige avond ook al gesproken had.

Na veel over koetjes en kalfjes gesproken te

hebben, vroeg ik haar 's avonds uit te gaan

 

Weesp, Van Houten Cacaofabrieken om en bij 1903

 

                                                                            11

hetwelk zij toestond en te weten kwam dat zij

Gerardina Hemink⁵⁵ heet[t]e, bij van Houten⁵⁶

werkzaam was en achter 't Vosje⁵⁷ bij de juffr.

Kok in de kost lag, daar haar vader

in Amersfoort⁵⁸ woonde. Den volgen,,

den dag vertrok ik weer naar Naarden,

na mijn meisje te hebben beloofd, zoo gauw

mogelijk weer over te komen. Maar dit

gebeurde zoo vlug niet, daar wij in Naar,,

den weer groote maneuvres kregen en de

stad 14 dagen lang mobil werd verklaard

in de welke wij natuurlijk de stad niet

mochten⁵⁹ verlaten. Toen hebben wij een harde

tijd gehad, daar we een week lang om de

andere dag op wacht moesten en de tusschen,

nachten er toch nog 2 of 3 maal uitmoesten

als er alarm geblazen werd. Den 20^en

October⁶⁰ ging ik met 2 maanden verlof met

behoud van soldij naar huis. In dien tijd

was mijn neef Hengeveld bij Jager van daan

gegaan en was voor zichzelf begonnen. Nu

besloten wij samen de zaak te drijven en

werkte alzoo die 2 maanden in de J. v. Len,,

nepstraat 109⁶¹ voor eigen rekening.

 

Dubbelportret van Eduard Stoffels en Gerdine Hemink uit juni 1896; na problemen tussen beiden (Gerdine dweepte met het Leger des Heils, zie onder) was blijkbaar toen alles weer goed

 

12.

Daar wij het zeer druk hadden namen

wij een jongen voor de bootschappen en

geringe bezigheden. In deze 2 maanden

hebben wij goed werk gehad en veel geld

verdiend. Den 20^en December meld[d]e ik

mij weder present in Naarden. In dien

stormachtigen nacht van 22 op 23 December

ben ik op wacht geweest. De Kerstdagen

ben ik 2 X 24 uur [met] permissie naar huis ge,,

weest, daar mijn meisje naar Amersfoort

was. Den 29^en December kreeg ik de week,,

dienst en den 31^en moest ik in de keuken de

welke ik voor f 1.- aan korp^l Brouwer over,

gaf. Toen ging ik naar Weesp, om de over,,

gang van het oude in het nieuwe [jaar] bij Ge,,

rardina door te brengen. Precies klokslag

12 uur, dat we elkander geluk wenschten

werd ik eenigzins ongesteld⁶², daar echter weer

vlug overging.

 

1 Jan.        Dien nacht bij juffrouw Kok overnacht

'95.            Gerardina ging naar Amersfoort en ik

                  naar Amsterdam. 's Avonds met de

                  laatste trein naar Naarden terug en daar

                  ik om 4 uur thuis moest zijn en om 12 uur

 

                                                                                         13

        kwam mankeerde⁶³ ik 8 uur.

2.3.4.5.     Weekdienst. Gewoon exerceeren. Woensdag⁶⁴

Jan.           van 1-2 uur gemankeerd, schermoefening.

                  Vrijdag voor die beide mankeringen 4 dagen

                  arrest gekregen. Den 5^' tractement ontvangen.

                  's morgens kapiteinsinspectie gemaakt.

6. Jan.       Ik was vergeten in het arrestantenboek opge,,

        schreven te worden en ging 's middags op

        Zondag. groot lef⁶⁵ naar Weesp. 's Avonds trein 7.47

        uur terug. Niemand bemerkt. Visentatie gehou,,

                  den voor Schrijver. St.

7. Jan.      Gewoone dienst. 's Middags weer inspectie ge,,

        maakt, doch door het vuile sabelkoordje morgen

        weer inspectie maken. St.

8. Jan.      Gewoone dienst. 's Middags op inspectie alles goed.

St.

9. Jan.      Gewoone dienst. 's Avonds met trein 5.7 uur naar Weesp.

                  en met trein 10.44 uur terug. St.

10Jan.      Schijfschieten Laarderheide. 11.11.11.11.8.-52 punten geschoten

        waardoor een sigaar verdiend. f 1.04 tractement ont,,

                  vangen. 's Avonds voor het eerst van deze winter, op

                  het ijs gereden. Schaatsen geleend van Jongeneel. Vermoeid

                  en hongerig thuis gekomen, een half witte brood en een

                  snede komies⁶⁶ opgegeten, vroeg gaan slapen. St.

11 Jan.     Van 's morgens 8 – tot 12 uur in een geduchte sneeuwbui

                  marsch gemaakt naar fort Orchieve⁶⁷ bij Bussem

 

14

11 Jan.     Daar een batterij getracheerd [?]⁶⁸ en hoofdw[erk?]lynen gelegen

                  s Avonds om half 5 als kaporaal⁶⁹ planton⁷⁰ keuken

                  opgetreden; vroeg gaan slapen daar ik er om half 2 uit moet.

                  Dam⁷¹ de sergeant der wacht om 2½ uur de keuken

                  visenteerde ging ik stil, gekleed slapen, tot de re,,

                  veille⁷² (6½ uur.). St.

12 Jan.     Tot 4½ uur namiddag korporaal planton-

                  keuken. In de keuken eenige schetsen gemaakt

                  van dieren en soldaten. Om 4½ uur keuken

                  present⁷³ overgegeven aan korp^l Lokerman. Met

                  trein 5.7 uur naar Weesp gegaan, daar eeni,,

                  ge pleizierige uurtjes doorgebracht en toen met

                  trein 10.10 uur naar Amsterdam en bij mijn

                  Ouders overnacht / Daar ik met trein 2.18 uur

13 Jan.     naar Weesp ging en het eten niet al te vroeg

                  klaar was, heb ik onderwijl mij aankleedende

Zondag.   gegeten en toen met de looppas naar het spoor

                  waar ik nog net bijtijds aankwam. In Weesp

                  nog een schaaltje gestoofde peren verorberd.

                  Den geheelen dag tot laat in den middag

                  sneeuwstorm, waardoor ik in Weesp de deur

                  niet uitgeweest ben. Zeer gezellig bij Gerdi.

                  ne gezeten en 's avonds met trein 10.44 uur

                  naar Naarden- Bussem. Mijn eigen

 

                                                                                          15

                  schaatsen van huis medegenomen. St.

14 Jan.     's Morgens niets geen trek om uit de wol te

                  komen. Om 8 uur aangetreden voor de mili,,

                  taire marsch met muziek; tevens veiligheids

                  dienst. Zeer vermoeiend, daar er buiten veel

                  sneeuw lag, om 12 uur afgeloopen. 's Mid,,

                  dags gewoone dienst. 's Avonds nog een uurtje

                  schaatsen gereden, geen mooi ijs, vlug uitge,,

                  scheden. Bericht van huis ontvangen dat

                  mijn zuster Maria⁷⁴, 13 Januari is bevestigd. St

15 Jan.     Om 8 uur naar de Laarderheide schijfschieten

                  mistig weer; op 100 Meter kon ik nauwe,,

                  lijks de schijf zien; gesch[oten]. 9.9.6.5.5.-34 p.

                  om 11 uur weer terug, daar er te veel

                  misschoten. Tractement ontvangen (f 1.04⁵

                  's Avonds met trein 5.7 uur naar Weesp

                   en met trein 9.41 terug. St.

16 Jan.     Gewoone dienst. Namiddags om 4 uur de

                  week moeten leppen voor⁷⁵ Mulder kan⁷⁶ 1^e kl. St.

17  Jan.     Onze comp^ie op wacht. Geen dienst gehad als

                  weekdienst; eenige teekeningen gemaakt.

                  's Avonds om 8 uur een lezing gehad van

                  Luitⁿ v.d. Putten over het krijgsmanswezen

                  in Indië.

                                                        St

 

16

18 Jan.     Gewoone dienst. 's Avonds om 8 uur naar eene

                  uitvoering der onderoff. geweest. Algeheele permissie

                  tot 12 uur; daar een paar glacé handschoenen verloren.

                                                                                                              St.

19 Jan.     Gewoone dienst. f.1.04 en ½ cts tractement ontvangen

        Met trein 5.7 uur naar Weesp en 10.44 uur terug.

                  De vaste weekdienst overgenomen van Mulder kan 1^e kl.

St.

20 Jan. Weekdienst. Regenachtig weer, mocht de kazerne niet

Zondag. verlaten. Maar wat geteekent, geschilderd en gelezen

De kan. 1^e kl. Mulder stomdronken thuis gekomen

zoo, dat ik dacht dat hij in de jenever stikken

zou, doch het liep goed af. St.

21 Jan. Tot 12 uur, oefening in de vestingoorlog bij koud

regenachtig weer; om 4½ uur n.m. als korp^l plan,,

tonkeuken opgetreden, weekd. overgegeven aan

Mulder, doch na het sluiten der keuken weer

terug genomen daar Mulder niet in orde was.

St.

22 Jan. 's Nachts om 1½ uur in de keuken; 's morgens weekd.

overgegeven aan korp^l Jongeneel; n.m. 4½ uur

uit de keuken, weekd. terug genomen van Jongeneel

daar hij naar Weesp wilde. St.

23 Jan. Gewoone dienst; sneeuwerig weer; n.m. 5.7 uur naar

Weesp, Jongeneel doet de weekd. voor mijn. Gerdine

een weinig treurig gestemd, daar ze bericht van huis

kreeg dat haar vader niet in orde was; met trein

17

9.41 uur terug St.

24 Jan. Met visentatie lagen we allen nog te slapen. Serg^t

v.d. Burch bedreigt mijn en Jongeneel met rap,,

port te maken. Kanonnier Mulder blijft leggen,

wordt rapport van gemaakt, krijgt 8 dagen arrest.

Gewoone dienst. Vreeselijke sneeuwbuien. Jongeneel zijn

kist met platen⁷⁷ beplakt. St.

25 Jan. Gewoone dienst, vreeselijk koud; f 1.04 ½ cts

tractement; 's avonds poesen⁷⁸ voor de pelotonsinspec,,

tie. St.

26 Jan. Inspectie Luit. Nagel, even nakijken, inruk,,

ken; verders gewoone dienst. 24 uur permis,,

sie Amsterdam; weekdienst overgegeven

aan korp^l Jongeneel; met trein 6.33 uur

naar Weesp, om 10.10 uur naar Amster,,

dam, ouders blijde dat ik kwam, choco,,

lade melk gedronken. St.

27 Jan. 's Morgens naar de kerk geweest, daar,,

Zondag. na naar mijn Compagnon Hengeveld.

flink werk gekregen, denkelijk krijgen we

een twee mast kotter (een pleizierjacht)

te schilderen; 's middags met trin 4.14 uur

naar Weesp en om 9.41 uur weer naar

Naarden. Eenige stukken van de politiek

 

18.

27 Jan. (witte brood, kaas of worst) om 11 uur op de
kant van mijn krib zitten opeten. St.

28 Jan. Vreeselijk koud weder. Oefening in de Vesting,,

oorlog tot 11 ½ uur; om het koude weder

inplaats van 8 – om 9 uur begonnen.

Om 11½ uur eindigen, verkleumd naar de

kazerne terug; 's middags gewoone dienst.

's avonds schaatsen rijden, naar Muider,,

berg gereden, bij Naarden mijn sabel zoo,,

lang afgelegen⁷⁹ en vergeten mede te nemen.

toen ik terugkwam sabel weg; een ander

had hem in de kazerne gebracht. Een

militaire W.O.⁸⁰ gemaakt van 16 c.M.

op carton geschilderd en uitgeknipt. St.

29 Jan. Gewoone dienst. Van af 11 uur vrij van dienst

Een M.W.O. van 60 c.M. en een beschrij,,

ving⁸¹ geschilderd van een serg^t die in In,,

dië die orde had verdiend; 's avonds week,,

dienst waargenomen voor Jongeneel. St.

30 Jan. Vreeselijk koud. Vuurleiding⁸² bij de kanon

nen⁸³. Van 1-9-uur een Indisch landschap geschil,,

derd voor de Onderoff; na 3 uur geen dienst. Met

trein 5.7 naar Weesp 9.41 terug. St.

31 Jan. 's Morgens (nog kouder als gister) vuurleiding,

P T. ABc. c. P. S. vD.⁸⁴

 

19.

oefening voor de Groot-majoor; na 12 uur

geen dienst, vrij om schaatsen te rijden; toege,,

staan op de vestinggracht te rijden, mijn

schaats dwars door midden gebroken. Een land,,

schap ('nAquarel) geschilderd. Om 4½ uur in

de keuken. f 1.26 tractement ontvangen. 's A,,

vonds vroeg gaan slapen. St.

1 Febr. Korporaal planton keuken. 's Avonds poetsen

voor peletoninspectie L^t Nagel. Mijn niet

erg druk gemaakt, een goede Luitⁿ, niet veel

trek. St.

2 Febr. 's Morgens inspectie, werk-tenen, doch de Luitⁿ

scheen ook geen trek te hebben, zonder ons ge ,,

zien te hebben, inpakken. 's Middags vrij af

om schaatsen te rijden, ik met trein 3.4 uur

naar Amsterdam. Daar ik korp^l waschzaal

werd, de sleutels zoolang gegeven aan mil.,,⁸⁵

Vesse⁸⁶ om te sluiten⁸⁷ en morgen weer te openen.

Naar mijn Compⁿ Hengeveld geweest, nog

druk werk. Op de Zeedijk bij Boekholst

een paar Friesche schaatsen gekocht ( f 3.50).

en een sporthemd f 1.50. St.

3 Febr. 's Morgens naar de kerk geweest. Bij den heer

Zondag. Werner. Photograaf Nieuwendyk⁸⁸ mijn por ,,

 

Eduard Stoffels als militair, 1895

20

3 Febr. tretten⁸⁹ gehaald⁹⁰. Met trein 4.14 naar Weesp

Zondag. Gerardina verhuisd naar Achtergracht ⁹¹

Al mijn olieverf gereedschappen meegenomen.

Om 10.44 naar Naarden terug. St.

4 Febr. Korp^l Waschzaal, dus

[ingevoegd: heele week]

niet bij den dienst. Een⁹²

raampje met doek bespannen, een aanvang⁹³

genomen met schilderen. 's Middags mijn nieuwe

schaatsen beproefd, rijden heerlijk. St.

5 Febr. Druk schilderen. Heerlijk schaatsen rijden. f 1.06

tractement ontvangen. St.

6 Febr. Schilderen en schaatsenrijden. Om 5.7 uur

met Jongeneel naar Weesp, daar schaatsen

gereden tot 7½ uur op de Vecht. Gerardina

en Truitje⁹⁴ kwamen mij halen, ik kreeg een

geducht standje, dat ik was gaan rijden

en haar⁹⁵ in de kou had laten staan

wachten, doch we hebben het samen maar

weer afgezoend. Om 8 ½ uur met hun bei,,

den nog even naar het ijs geweest, doch

Truitje alleen gereden, beloofd morgen avond

te komen om hun beiden te helpen. Met

trein 10.44 en met Jongeneel terug.St.

7 Febr. Geen dienst. Van da[a]g wedstrijd voor mili,,

tairen in hard- en schoonrijden. De kleine

 

21.

Mulder wint de 1^e prijs voor het schoonrijden.

Van 's morgens 8 uur tot 's avonds 11 uur de

schaatsen onder gehad. Eenige tusschen,,

poozen⁹⁶ om te eten; 's avonds om 5 ¼ uur met

Mulder en Schuite kanonniers, naar

Weesp gereden, om 6 uur daar aange,,

land, toen met Gerdine nog even op het

ijs geweest, om 10 uur op de schaatsen weer

terug met kan. de Jong van de 5⁰ Comp

er nog bij ; deze bleef in Muiden achter

daar hij zoo hard niet rijden kon. Van

Mulder hadden we veel last daar deze

dronken was. Voorbij Hakkelaarshek⁹⁷ wilde

hij niet verder en is maar gaan loopen.

Met al die drukte waren Schuite en ik toch

nog om 11 uur binnen. Mulder kwam bij

12 uur. Vreeselijk moede, gauw gaan slapen. St.

8 Febr. Deze dag geheel niet gereden te moede. St.

9 Febr. Onze Comp^ie heeft oefening op schaatsen.

Mijn schilderstuk afgemaakt. f 1.04 trac,,

tement. Waschzaal precent overgegeven

aan korp^l Lokerman V. Comp⁰. Jongeneel krijgt

10 dagen verlof, met deze om 6 ¼ uur

naar Weesp gereden, 7 uur aangeland.

 

22.

9 Febr. 24 uur permissie Amsterdam. Met Ger,,

dina om 9.17 uur naar Amsterdam

Vertrokken. ⁹⁸ eerst even thuis aange,,

weest, toen Ger naar haar zuster op de

Overtoom gebracht, waar ze overnachte.

Ik ging om 1 uur naar bed. St.

10 Febr. 's Morgens naar de kerk geweest. Daarna

Zondag. met mijn zuster Maria Ger gehaald,

thuis gegeten. Na den eten met Ger nog

even naar haar zuster geweest, choco,,

lade gedronken, toen thuis nog wat zitten

klassineeren⁹⁹; dien dag in burger teneu¹⁰⁰ ge,,

loopen. Om 10.25 uur met Ger vertrokken,

haast geen plaatst kunnen vinden in den

trein zoo druk. In Weesp Ger Vaarwel

gezegd. Korp^l Visscher 8⁰ Comp⁾ voor mijn

op wachtparade geweest, daar

[ingevoegd:] ik

korp^l plan,,

ton-keuken werd. St.

11 Febr. 'S Morgens om 1½ uur gewekt voor de keuken

om 2½ uur weer stil gaan slapen tot

de reveil[l]e. Erg slaperig. Niet goed in

orde dien dag, vroeg naar bed. St.

12 Febr. Om 9 uur maneuvres op schaatsen; schaatsen

geleend van mil. Kan, daar de mijne in Weesp

 

23

waren. 's Middags met een ploeg soldaten banen,

geveegd op het ijs, daar het verschrikkelijk

gesneeuwd heeft. St.

13 Febr. 's Morgens gewoone dienst. 's Middags geen

dienst. Met trein 12.46 uur naar Weesp

mijn schaatsen bij Ger gehaald en met

Bogaard naar Amsterdam gereden waar

ik nog voor 3 uur aankwam. Bogaard

keert terug, ik ga naar huis, rijd met

vader¹⁰¹ nog even op Oosterdok, gebruik het

middagmaal en vertrek met trein 6.22 uur

naar Weesp; om 9.41 uur naar N.B.¹⁰² St.

14 Febr. Gewoone dienst, erg koud. St.

15 Febr. Gewoone dienst, erg koud. Om 4½ uur als

korp^l planton-keuken opgetreden, vroeg gaan

slapen. f 1.05 tractement ontvangen. St.

16 Febr. Korp^l planton-keuken. 'S Middags moest ik

voor de Adjudant naar Amsterdam, een

grafkrans koopen, namens de onderoff.

Detachement-Naarden, voor ¹⁰³ Serg^t -

Majoor . Winterink, die Woensdag, 13

Februari in Amsterdam gestorven was

aan de Tyhpes. Ik kocht deze bij

Hennink op het Rokin, voor f 3.75.

 

24

16 Febr. en liet hem aan het Mil.^t Hospitaal

bezorgen ; kan. 1ⁱ kl. Mulder nam zoo,,

lang weekdienst voor mijn waar en daar

ik morgen weekdienst heb, neemt kan. 1^ekl.

Schrijver dit voor mijn waar. 's Avonds

naar mijn Compⁿ Hengeveld geweest,

de kajuit van een twee-mast kotter aan,,

genomen te beschilderen, voor f ¹⁰⁴ 75. St.

17 febr. 's Morgens naar de kerk geweest. Met trein

Zondag. 2.18 uur naar Weesp gegaan, waarop Ger

in 't geheel niet rekende. Het begint

eenigsins te dooien, om 10.44 terug. Bij

't spoor trof ik mil. Hesse in een beschonk.

en toestand aan, dewelke ik een goed

plaatsje in de trein bezorgde. In de kazer

ne zocht de mil. Couwenberg van de 8ⁿ

comp^ie twist met mil. Olie, hierop ge ,,

laste ik Couwenberg naar zijn bed te gaan

waarop hij mij een klap in 't gezicht

gaf. De Serg^t der wacht steld hem di,,

rect in arrest. Een vreeselijke pan op

onze Comp^ie, daar er verscheiden dronken

waren, vooral mil. Seket. die zich op

mijne waarschuwingen maar niet

 

25

stil wil houden. Ik kan maar niet

in slaap komen van zenuwachtig heid

daar ik morgen Rapport moet maken

van Couwenberg, en dit hem minstens

3 maanden strafgevangenis kan bezorgen

18 Febr. Rapport gemaakt van Couwenberg

en Seket. In 't verhoor geweest, met

mil.ⁱ Olie en Kan als getuigen, bij

Kap^t Mossel 8^e Comp^e, de beschul,,

diging zoo zacht mogelijk trachten te

maken. Van 9– tot 11½ uur militaire

marsch gemaakt. 's Middags kap^t

inspectie gemaakt en daarbij 8 da,,

gen kwartier-arrest bij opgeloopen

ingevolge ik geen naam op mijn kist

had. Seket krijgt 8 dagen politie

kamer.

19 Febr. Gewoone dienst. 's Middags prijsschieten met

Floubert-patronen (9.9.9.10.11.) 2 punten be ,,

neden de prijswinner. 's Avonds een schild

gemaakt voor het Milit.-tehuis . dewelke

haar 4⁰ Jaarfeest zal vieren. St.

20 Febr. Gewoone dienst. 's Middags nog eens prijs,,

schieten. (4.8.9.10.12.) te zamen met gisteren

 

26

20 Febr. 91 punten. Prijswinner 98 punten. f 1.06 tracte

ment. 4½ uur korp^l planton-keuken. Schrij,,

ver doet weekdienst. Ik behoef me van

Serg^t Klukhun niet te melden , vanwege ik

in de keuken kom. Vroeg gaan slapen. St.

21 Febr. Korp^l planton-keuken, om 4½ uur present overge geven

aan korp^l Nottelman. 's Avonds een teekeningetje

gemaakt voor Serg^t Kwartel. St.

22 Febr. Gewoone dienst. Steeds dooiend. St.

23 Febr. Gewoone dienst. Het dooid nog. St.

24 Febr. Den geheelen dag in de kazerne gezeten

Zondag. vanwege mijn arrest. Het regend¹⁰⁵

de heele dag en 's avonds sneeuw. St.

25¹⁰⁶ Febr. Om 8½ uur milit. marsch met muziek

tevens veiligheidsdienst, tot 11½ uur.

Zeer vermoeiend daar er veel sneeuw was

gevallen. 'S Avonds eenige namen op kisten

geschilderd; onze spekzakken¹⁰⁷ ontv. St.

26¹⁰⁸ Febr. Onze Comp^ie op wacht. Ik geen dienst; mijn

wapens gepoetst om in te leveren. f 1.06 tracte,,

ment ontvangen; mijn arrest is om; met trein

6.33 uur naar Weesp. Een groote herrie in de

kazerne, daar we morgen met groot

verlof gaan. 10.44 uur terug. St.

 

27.

[dwars in kantlijn onder '27 Febr.':]

“Einde 1^e deel soldatenleven.”

------------------------

...

------------------------

27¹⁰⁹ Febr. 's Morgens wapens en kleêren inleveren, alles in

orde; om 1½ uur afpresenteeren. f 0.93 tracte

ment en daggeld ontvangen, ook f 2.- van

de Serg^t Majoor Nowée voor het schilder,,

Brugman¹¹⁰ f 1.- geleend.

stuk. 60 man onder geleide van Sergt Koene

korp^l Jongeneel naar 't spoor gebracht .

2.4 vertrokken, allen vroolijk; met zware

hoofdpijn thuis gekomen; wat gegeten

en maar wat gaan slapen. Om 6½ uur

opgestaan, ben wat beter. Ik gevoel mij

veel vrijer, nu ik mijn burgergoed weêr

aan heb; met mijn vriend Klaas even naar

Ger(r?)it geweest¹¹¹. St.

 

[dwars in kantlijn onder '28 Febr.':]

“Begin burgerleven.”

------------

------------

28¹¹² Febr. s Morgens naar mijn Compⁿ gegaan, niet thuis

gevonden, hem in de jachthaven bij de Ameri,,

kaansche boot opgezocht. Besloten om morgen

beginnen te werken. 's Avonds de boeken nage .

keken, welke in orde waren. St.

1 Maart¹¹³ Met frische moed beginnen te werken

2 Maart 's Avonds afgerekend voor f 5.00

[dwars in kantlijn:]

“3 Maart

Zondag”

's Middags trein 2.18 uur naar Weesp

Marie¹¹⁴ is gisteravond hier naar toe gegaan,

had pijn in 't hoofd, doch knapte 's avonds

op; gezellig bij elkander gezeten.

 

2 Maart. door hun allen naar 't spoor gebracht. St.

5 Maart 's Avonds naar Weesp geweest. St.

10 Maart 2.18 naar Weesp. Ger is wat verkouden, 's avonds

Zondag wat zitten domineën¹¹⁵. 10.10 uur vertrokken. St.

11 Maart. Mijn verjaardag. 21 Jaar. 's Avonds een par,,

tijtje¹¹⁶ thuis gegeven. Ger en Truitje zijn ook

gekomen. Ik krijg een zwart zijden ketting

tje met gouden schakels en blokjes van haar

Cadeau”, waarmede ik zeer blij ben.

Van Vader, Moeder en Marie een inktstel

en portemoiné ; van Metta¹¹⁷ een zwart beenen

lucifersdoosje. van Klaas¹¹⁸ een schacht-pen.

houder en potlood. Wij waren met 22 man

bij elkander. Om 10.25 uur Ger en Truitje

naar 't spoor gebracht. St.

13 Maart naar Weesp geweest. St. : 13 Maart 1895.

18 Decemb. 1896. Tot dezen tijd heb ik mijn dag-

boek niet bijgehouden, doch zal trachten

Aug. 94 al hetgeen in deze 21 maanden is voor ge,,

Jul. 95   vallen weer voor den geest te halen.

,,     96   Alles ging in den loop van het jaar

Mei 98. zijn gewonen gang werken en vrijen¹¹⁹ ,

's welks laatste mij somtijds het

beste beviel, daar ik innig veel van

 

 

 

mijn meisje hield, hoewel ik haar het 1^e jaar

nooit goed heb leeren kennen daar zij zeer

vreemd was¹²⁰ en mij somtijds zeer zonderling

behandelde. Ze had in dien tijd ook nog

eene vriendin, Hendrika de Vries, die zoo 'n

beetje aan 't Leger des Heils was ;

deze nu maakte mijn meisje het hoofd

geheel op hol, zoodat zij er zich in Juli

geheel aan verbond. Den 24 ^en Juli was

ze¹²¹ jarig en schonk ik haar een gouden

broche met een paar oorbelletjes. Zij

werd hoe langer hoe vreemder en telkens

verklaarde ze geen hart meer voor wereld ,,

sche zaken te hebben en we alzoo onze

verkeering maar af moesten breken

[vervolg in ander handschrift, waaruit het 'schoolse' verdwenen is:]

't welk mijn natuurlijk niet aan stond, doch 't geen

zij met kracht doorzette. Veertien dagen na hare

verjaring was ze op een avond heen en terug loopen[d?]

naar Abcoude geweest, om eene vergadering van

Heilsoldaten by te wonen en daarvandaan

terug komende was ze geheel van streek

Ze had geheel geen oog meer voor me en

verklaarde dan nu ook beslist dat er tusschen

ons geen band der liefde meer bestond en ze

 

voortaan¹²²

me wel als vriend, doch niet als minnaar meer

beschouwde. Dat my zulks pyn deed kunt ge

begrijpen, en ik deed dan ook steeds myn best

haar van die ideëen te genezen, doch te ver,,

geefs, hoe meer hare zusters

[ingevoegd: en vriendinnen]

er iets van zeiden

en soms wel eens op een wat ruwen manier, des

te vaster klemde zy zich aan 't leger.

Alzoo was myn engagement aldus verbroken.

7 Aug.”95.¹²³

De eerste tyd was ik er vrees'lyk verdrietig

om en dacht ik menigmaal kom ik moest

nog maar eens probeeren het weer in orde te

maken, doch te vergeefs. Dat ze

[ingevoegd: niet]

geheel los

van me was, is me gebleken uit verschillende

handelingen van haar; zooals later kwam ze

me zelf 's Zondag 's middags eens opzoeken

en bleef by mijn ouders eeten, waarna

ik nog eens vroeg of???..doch .... en ook

wanneer ze hier te A'dam kwam, infor,,

meerde zij altyd naar mij, doordat ik

nog al veel by haar Zuster kwam, waar

ik later geheel weg bleef om beter te kunnen

vergeten, wat naar mijn gedachten nooit

meer in orde kwam¹²⁴. Zoo gingen de zaken

vervolgens hun gewonen gang.

99 97 96.

 

Met September “95 liet ik me weer

als leerling op de Teekenschool v. Kunst Am¹²⁵

inschryven en kreeg als onderw. den Heer

Teerling , een zeer bekwaam en onderhoudend

man van wien men goed leerde. Hier

teekende ik eerst een paar stillevens en vervolgens

eenige poppen (gips) doch door drukte der

zaken kon ik niet de cursus tot het einde

bywonen.

Nu nog een paar woorden over myne zaak

die geregeld in drukte toenam. In Maart “95

by myn uit dienst komen werkten we eerst

met een jongen en vervolgens hadden we er nog

2 knechts bygenomen. Nu werd het voor ons

vyfen natuurlyk te klein in

[ingevoegd: de]

J. v. Lennepstr.¹²⁶

en zagen uit naar iets beters, doch dit ging

zoo makkelyk niet ; overal gezocht en overal ge,,

keken, maar te klein, te duur, geen goed licht

ect, ect; tot er iets gebeurde wat direct

stoot aan 't idee gaf. Eens op een avond

nadat¹²⁷ Hengeveld het blauwe goed gevernisd

en in den¹²⁸ moffel geplaats[t] had, geraakten

de petroleumstellen, waarmede wy de

hitte aanbrachten, in brand en het duurde

nog al even voor H. het merkte .

 

Amsterdam, de Teekenschool voor Kunstambachten

aan Da Costastraat 91; foto: 15 januari 1988,

Frits Stoffels

 

en toen stond dan ook het geheele moffel,,

tje al in vuur, doch door kloek optreden

en daarna de brandweer er bij bleef het

by den¹²⁹ moffel en een partytje¹³⁰ doozen.

De moffel leed niets er door doch van

de s[c]hotels en tegels ging ongeveer 1/3 ver

loren. Toen kwam het denkbeeld om een

betere gelegendheid op te zoeken en met

gas te gaan stoken tot rypheid en vonden

we dien zelfden week nog een huis op de

Lauriergr. 134¹³¹ voor f 300. - waar H.¹³² in het

huis gingen wonen en wy boven een groote

kamer achter voor Atelier inrichtten en

voor een klein insteekje voor onze moffel

en de schuurder en polyster te plaatsen

hetwelk H totnogtoe waargenomen¹³³ had

Hier woonden wy precies 1 Jaar van Mei

“96 - “97. en¹³⁴ kregen we al een aardig

personeeltje. 7 tot 8 personen. Nu werd het

natuurlyk hier ook al weer te klein en het licht

beviel ons ook niet, daar dit onderbroken werd,¹³⁵

er

door het dak van het

keukenhuis, dat 1½M van het woonhuis afgebouwd

was.

 

Zoodoende gingen wij weer aan 't zoeken en

begonnen een beetje bijtijds, doch het was weer 't

zelfde van vroeger, tot we eindelyk maar besloten

het 2' bovenhuis Lauriergr. 104 maar te huren¹³⁶ en in te

richten voor Atelier en verdere werkzaamheden en

dat H. dan maar appart ging wonen, waarvoor hij

een woning huurde op de D.C. kade¹³⁷. Nu hadden wij

een pracht van een Atelier en konden wij heel

wat volk¹³⁸ plaat[s]en voor 't te klein werd. Het

huis was namelyk M. breed en M. diep.

Voor een gr. kamer welke wij inrichtten voor

ontvangkamer en ook gedeeltelyk om hetgeen

klaar¹³⁹ op te hangen of te bergen. Byzyden van deze

kamer een klein kamertje, hetwelk voor kantoor

moest dienen. Achter hadden we een flinke

ruimte met open licht byna uit het N. welke

voor Atelier moest dienen. Op zy een gr.

keuken en tusschen de beide kamers een alcoof

welke we gebruikten om blanke waar te plaat[s]en

Boven hadden we nog een zolder van 42 M²

oppervlakte en was

 

[Hier breekt Eduard zijn dagboek, middenin een zin, af]

 

In de eerste maanden van 1900 verhuizen Eduard Stoffels en Hendrik Hengeveld, met vrouwen en Hendriks kinderen, gezamenlijk naar Amersfoort, alwaar zij een atelier met toon­kamer en kantoor, en twee woonhuizen laten bouwen. Nog enkele jaren werken de neven samen.